Nie da się dokładnie określić ram czasowych średniowiecza. Jednak jest możliwe określenie czasu narodzin sztuki w średniowieczu. Nie ma bowiem czegoś takiego, jak sztuka antyczno-średniowieczna. W sztuce antyku nie ma żadnych nawiązań odnoszących się do sztuki średniowiecza. Żadnego okresu wstępnego przed sztuką średniowieczną nie było, bo być nie mogło. Wynika to z samej jej natury.
Średniowiecze jest bardzo mocno związane z chrześcijaństwem
Cała kultura średniowiecza odnosi się do narodzin oraz rozwoju chrześcijaństwa. Rozumiane było ono nie jako nowa, monoteistyczne religia, ale jako uniwersalne spoiwo społeczności. Po raz pierwszy w historii ludzkości występowało coś takiego, jak przynależność do wspólnoty, bez względu na urodzenie, rasę, przynależność etniczną oraz stan majątkowy. Jest to logiczne i słuszne, ponieważ te wszystkie czynniki są zupełnie niezależne od człowieka. Jedynym kryterium, które liczyło się w średniowieczu był świadomy oraz dobrowolny wybór określonego systemu wartości.
Nawiązania do sztuki starożytnej
Trochę paradoksalne jest to, że chrześcijańska sztuka na początku średniowiecza inspirowała się antykiem. Jest to łatwiej zrozumieć, gdy popatrzy się na rzymskie sarkofagi z tego samego okresu. Sarkofagi w Rzymie w pewnym momencie nawiązywały do antyku, czyli do tradycji starożytności, a za chwilę można było spotkać sarkofagi wczesnochrześcijańskie. Oczywiście, że natychmiast można zauważyć, bardzo duże różnice stylistyczne. Sztuka europejskiego średniowiecza, aż do schyłkowej fazy gotyku międzynarodowego to sztuka symboli, które kieruje nasze myśli do świata realnie występujących wartości. Tę sztukę bardzo trudno jest zrozumieć bez znajomości chrześcijańskiej ikonografii. Jej tematyka skupia się na relacji człowiek-Bóg. To, że przed długi czas w sztuce średniowiecznej przewijały się formalne elementy antyku wynika z konkretnych przyczyn. Chrześcijaństwo ani w średniowieczu, ani w następnych epokach nie miało własnej doktryny estetycznej. Nie było w nim, ani porządku architektonicznego, ani innych porządków wszechświata. Wybór chrześcijaństwa jako postawy duchowej w ogóle nie zmieniał doczesnych form życia osób mieszkających w Cesarstwie Rzymskim. Zarówno jeżeli chodzi o jego obyczajowość, jak i funkcje w życiu publicznym, czy upodobania artystyczne. Wybór chrześcijaństwa oznaczał tylko odcięcie się od tradycji antyku.
Przedstawianie Boga na obrazach
Utworzenie własnego języka formalnego było opóźnione przez chrześcijański rodowód. Wywodzący się z tradycji judaistycznej zakaz tworzenia obrazów, które przedstawiają Boga, wynikał z przekonania, że każde indywidualne przedstawienie Boga z powodu tego, że jest niedoskonałe, będzie prowadziło do zmniejszenia istoty boskości oraz tworzenia ubóstwianych idoli. Właśnie dlatego prawie do V wieku w sztuce średniowiecza nie było żadnych wyobrażeń Boga. Jedyne, co można było spotkać to obrazy przedstawiające dobrego pasterza. Jedynym antycznym elementem w sztuce chrześcijańskiego średniowiecza jest to, że realistycznie obrazuje się pojęcia abstrakcyjne oraz zjawiska niematerialne. W pierwszych wiekach średniowiecza chrześcijaństwo dopiero się tworzyło i nie istniała wielowiekowa, chrześcijańska tradycja. Ilość chrześcijan zwiększała się nie przez przyrost naturalny i wychowywania w nowej wierze następnych pokoleń, ale w wyniku konwersji dorosłych ludzi, którzy dojrzewali w tradycji antyku oraz mieli już ukształtowaną mentalność oraz stabilną pozycję materialną i społeczną. Ostatnia fala prześladowań chrześcijan odnosiła się głównie do członków cesarskiego dworu. Ci ludzie byli wychowywani w otoczeniu dzieł sztuki antycznej. Gdy ich życiu duchowym nastąpił przełom, to w bardzo dużym stopniu zmieniła się też tematyka dzieł oraz ich symbolika. Współczesnym ludziom bardzo trudno jest zrozumieć, jak diametralną zmianę w sztuce wprowadziło średniowiecze. W dziełach antyku można znaleźć między innymi takie przedmioty jak, puchar wina, chleb, rybę na talerzu, gołębicę, baranki oraz dobrych pasterzy. Natomiast w średniowieczu stały się one symbolami chrześcijaństwa.
